Ağız Araştırmalarına Giriş

Dilin önemli inceleme alanlarından biri olan ağız araştırmaları, 18. yüzyılda halk kültürüne yönelik ilginin artmasıyla birlikte ilk olarak Almanya'da başlamıştır. Başlangıçta folklor çalışmalarının bir alt dalı olarak görülen ağızlar, zamanla karşılaştırmalı dil bilimi araştırmaları sayesinde bağımsız bir bilim disiplini hâline gelmiştir. Ağız araştırmaları, dil incelemelerine yeni perspektifler kazandırmış; bu alandaki çalışmalar, evrensel dil tipolojilerinin belirlenmesinde önemli katkılar sağlamıştır.

Canlı dil konuşurlarından derlenen ağız metinleri, dilin tarihsel süreçte geçirdiği birçok gelişme ve değişmenin âdeta bir laboratuvarı olmuştur.

Ağız derlemeleri sonucunda ortaya konan metinler, dil ve edebiyat araştırmalarının yanı sıra çeşitli sosyal bilim alanları için de önemli veri kaynaklarıdır. Bu metinler, sosyal yapıda meydana gelen değişme ve gelişmeleri saptamada, tarihî olayları aydınlatmada sözlü tarih belgeleri olarak kullanılmaktadır.

Türkiye'de ağız araştırmaları bağlamında önemli bir malzeme birikimi bulunmasına rağmen, bu malzemenin dilsel açıdan değerlendirilmesi, yani ağız verilerinin “ne” olduğu ve “nasıl” ele alınması gerektiği konusunda yeterli sayıda kuramsal çalışma yapılmamıştır. Oysa malzemenin niceliği kadar, bu verilerin analiz edilmesi, işlenmesi ve sosyal bilimler içindeki yerinin belirlenmesi de son derece önemlidir. Modern bilim anlayışı, bilginin yalnızca kendisini değil, aynı zamanda hangi amaçlara hizmet ettiğini ve diğer bilgi alanlarıyla olan ilişkilerini de dikkate almayı gerekli kılmaktadır.

Elinizdeki kitapta, Türklük biliminin önemli bir çalışma sahasını teşkil eden Türkiye Türkçesi diyalektlerinin incelenmesine dair yeni bakış açıları sunulurken, diğer taraftan da geniş okur kitlesine gündelik hayatta kullandıkları dilleriyle ilgili farkındalık oluşturulması amaçlanmıştır. Ağız araştırmalarına ilişkin bir dizi kuramsal ve uygulamalı konunun ele alındığı çalışma, bu yönüyle alana dair kapsamlı bir el kitabı niteliği taşımaktadır.